ब्लूमचे वर्गीकरण Bloom’s Taxonomy हे शिक्षण क्षेत्रातील एक प्रभावशाली साधन आहे जे शिक्षकांना शिकण्याची उद्दिष्टे वर्गीकृत करण्यासाठी आणि विद्यार्थ्यांना अधिक अर्थपूर्ण शिक्षण अनुभव प्रदान करण्यासाठी मार्गदर्शन करते.

हे वर्गीकरण काय आहे | The Six Levels of Bloom’s Taxonomy

1956 मध्ये बेंजामिन ब्लूम आणि त्यांच्या सहकाऱ्यांनी विकसित केलेले, हे मॉडेल शिक्षण उद्दिष्टांचे सहा स्तरांमध्ये वर्गीकरण करते:

लक्षात ठेवणे म्हणजे स्मरण करणे | Remembering

ब्लूमच्या वर्गीकरणाच्या पायावर लक्षात ठेवणे म्हणजे स्मरण करणे, ज्यामध्ये तथ्ये, संज्ञा, मूलभूत संकल्पना किंवा त्यांचा अर्थ काय हे समजून न घेता उत्तरे आठवणे इत्यादी समावेश होतो . हा स्मरणशक्तीचा टप्पा आहे तो ज्ञानाचा पाया तयार करण्यासाठी महत्त्वाचा आहे.

उदाहरणे : यादी करा, परिभाषित करा, वर्णन करा, ओळखा.
वर्गातील उपक्रम : फ्लॅशकार्ड्स, क्विझ, स्मरणीय खेळ.

समजून घेणे | Understanding

पदानुक्रम वर जाणे, समजून घेणे विद्यार्थ्यांना सामग्रीचा अर्थ समजून घेणे आवश्यक आहे. यामध्ये त्यांच्या स्वत:च्या शब्दात संकल्पनांचा अर्थ लावणे, सारांश करणे आणि स्पष्ट करणे समाविष्ट आहे.

उदाहरणे : सारांश करा, अर्थ लावा, वर्गीकरण करा, स्पष्ट करा.
वर्गातील उपक्रम : गटचर्चा, व्याख्या व्यायाम, मनाचे नकाशे.

उपयोजन | Applying

येथे विद्यार्थी नवीन परिस्थितीत शिकलेल्या माहितीचा वापर करतात. ज्ञानाचा हा अनुप्रयोग सामग्रीचे सखोल आकलन दर्शवितो.

उदाहरणे : वापरा, अंमलात आणा, सोडवा, प्रात्यक्षिक करा.
वर्गातील उपक्रम : वास्तविक जीवनातील समस्या सोडवणे, केस स्टडी, प्रयोग.

विश्लेषण | Analyzing

विश्लेषणामध्ये माहितीची रचना समजून घेण्यासाठी त्याच्या घटक भागांमध्ये खंडित करणे समाविष्ट आहे. विद्यार्थी नातेसंबंधांचे परीक्षण करतात, हेतू ओळखतात आणि सामान्यीकरणाचे समर्थन करण्यासाठी पुरावे शोधतात.

उदाहरणे : विश्लेषण करा, फरक करा, तुलना करा, कॉन्ट्रास्ट करा.
वर्गातील क्रियाकलाप : विश्लेषणात्मक निबंध, तुलना चार्ट, वादविवाद.

मूल्यमापन | Evaluating

या टप्प्यावर, विद्यार्थी कल्पना किंवा सामग्रीच्या मूल्याबद्दल निर्णय घेतात. ते निकष आणि मानकांवर आधारित गुणवत्ता, परिणामकारकता किंवा महत्त्व यांचे मूल्यांकन करतात.

उदाहरणे : मूल्यमापन, टीका, न्यायाधीश, बचाव.
वर्गातील उपक्रम : समवयस्क पुनरावलोकने, गट मूल्यमापन, युक्तिवादात्मक निबंध.

निर्माण | Creating

ब्लूमच्या वर्गीकरणाचे शिखर तयार करत आहे . येथे, विद्यार्थी एक सुसंगत किंवा कार्यात्मक संपूर्ण तयार करण्यासाठी घटक एकत्र ठेवतात, नवीन कल्पना, उत्पादने किंवा गोष्टी पाहण्याचे मार्ग निर्माण करण्याची त्यांची क्षमता प्रदर्शित करतात.

उदाहरणे : तयार करा, डिझाइन करा, बांधा, उत्पादन करा.
वर्गातील उपक्रम : प्रकल्प, सादरीकरणे, समस्यांचे नवीन निराकरण.

थोडक्यात Bloom’s Taxonomy ब्लूम शिक्षण उद्दिष्टांचे खालील सहा स्तरांमध्ये वर्गीकरण करते:

1. स्मरण: विद्यार्थी माहिती लक्षात ठेवू शकतात आणि ती पुनरुत्पादित करू शकतात.
2. समजून घेणे: विद्यार्थी संकल्पना आणि तत्त्वे समजून घेऊ शकतात.
3. उपयोजन : विद्यार्थी नवीन परिस्थितीत शिकलेल्या ज्ञानाचा वापर करू शकतात.
4. विश्लेषण: विद्यार्थी माहितीचे मूल्यांकन करू शकतात आणि त्याचे घटक भागांमध्ये विभाजित करू शकतात.
5. मूल्यांकन: विद्यार्थी माहितीचे मूल्यांकन करू शकतात आणि त्याचे महत्त्व ठरवू शकतात.
6. निर्माण: विद्यार्थी नवीन कल्पना, तंत्रे आणि उत्पादने तयार करू शकतात.

हे वर्गीकरण महत्वाचे का आहे? | Bloom’s Taxonomy

1. विद्यार्थ्यांच्या शिकण्यास प्रगती: ब्लूमचे वर्गीकरण विद्यार्थ्यांना केवळ माहिती लक्षात ठेवण्यापेक्षा अधिक विचार करण्यास आणि शिकण्यास प्रोत्साहित करते.
2. धड्यांचे नियोजन आणि मूल्यांकन: शिक्षक प्रत्येक स्तरावर लक्ष केंद्रित करणारे धडे आणि मूल्यांकन तयार करू शकतात.
3. विविधतापूर्ण शिक्षण: विविध शिक्षणाच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी शिक्षक सूचनांमध्ये भिन्नता करू शकतात.
4. गंभीर विचार कौशल्ये विकसित करते: हे वर्गीकरण विद्यार्थ्यांना 21 व्या शतकात यशस्वी होण्यासाठी आवश्यक असलेली कौशल्ये विकसित करण्यास मदत करते.

वर्गात कसे वापरावे

1. धड्यांचे नियोजन: विविध संज्ञानात्मक स्तरांना संबोधित करणारी उद्दिष्टे निश्चित करा.
2. मूल्यांकन: स्मरणशक्तीपेक्षा अधिक विचार करणे आवश्यक असलेले मूल्यांकन तयार करा.
3. विविधतापूर्ण सूचना: विद्यार्थ्यांच्या गरजेनुसार क्रियाकलाप आणि मूल्यांकन तयार करा.

ब्लूमचे वर्गीकरण हे शिक्षकांसाठी एक मौल्यवान साधन आहे जे विद्यार्थ्यांना अधिक प्रभावीपणे शिकण्यास आणि वाढण्यास मदत करते. हे मॉडेल शिक्षकांना समृद्ध शैक्षणिक अनुभव प्रदान करण्यासाठी मार्गदर्शन करते जे विद्यार्थ्यांना 21 व्या शतकातील आव्हानांसाठी तयार करते.

रॉबर्ट गॅग्ने हे एक प्रसिद्ध शैक्षणिक मानसशास्त्रज्ञ आहेत.यांनी नऊ निर्देशात्मक कार्यक्रम (Gagné’s Nine Events of Instruction ) नावाचे एक प्रभावी शिक्षण पद्धत विकसित केले आहे. Gagné’s Nine Events Of Instruction In Marathi