रॉबर्ट गॅग्ने हे एक प्रसिद्ध शैक्षणिक मानसशास्त्रज्ञ आहेत.यांनी नऊ निर्देशात्मक कार्यक्रम (Gagné’s Nine Events of Instruction ) नावाचे एक प्रभावी शिक्षण पद्धत विकसित केले आहे. हे मॉडेल शिक्षकांना पद्धतशीरपणे आणि प्रभावीपणे शिक्षण देण्यास मदत करते.हे मॉडेल संज्ञानात्मक मानसशास्त्रावर आधारित आहे आणि ते दर्शवते की लोक कसे शिकतात.या मॉडेलचा वापर करून, शिक्षक शिकण्याची प्रक्रिया अधिक गतिमान आणि सुकर बनवू शकतात आणि विद्यार्थ्यांच्या शिकण्याच्या परिणामांमध्ये सुधारणा करण्यास मदत करतात.

शिक्षण अधिक गतिमान, सुकर आणि अधिक प्रभावी बनवण्यासाठी नऊ निर्देशात्मक तत्वांचा संच विकसित केले. हे तत्त्वे शिक्षण प्रक्रियेची रचना तार्किक आणि सुव्यवस्थित पद्धतीने करतात, ज्यामुळे शिक्षणाचे परिणाम निश्चितपणे सुधारण्यास मदत होते. चला तर आपण आता, प्रत्येक इव्हेंटची थोडक्यात माहिती घेऊयात.

रॉबर्ट गॅग्नेचे नऊ निर्देशात्मक कार्यक्रम | Gagné’s Nine Events of Instruction

लक्ष वेधून घेणे | Gain Attention (Reception)

लक्ष वेधून घेण्याचा उद्देश हा शिकणाऱ्यांची आवड जाणून घ्या आणि त्यांचे लक्ष शिकण्याच्या कार्यावर केंद्रित करणे आहे. त्यामुळे विद्यार्थ्यांचे लक्ष वेधून घ्या आणि त्यांना शिकण्यासाठीची मानसिकता तयार करा. त्यांची आवड लक्षात घेऊन त्यांच्यात कुतूहल जागृत करा. यात धक्कादायक तथ्य, प्रक्षोभक प्रश्न, कथा, मल्टीमीडिया किंवा इतर कोणतेही लक्ष वेधून घेणारे तंत्र वापरणे आवश्यक आहे. थोडक्यात येथे विद्यार्थ्यांचे लक्ष वेधून घेण्याच्या अनुषंगाने विविध तंत्रे पद्धती किंवा धोरणांचा वापर करू शकता.

विद्यार्थ्यांना उद्दिष्टाची माहिती देणे | Inform Learners of the Objective (Expectancy)

प्रथमता विद्यार्थ्यांना शिकण्याच्या उद्दिष्टे स्पष्टपणे सांगा. जी शिकणाऱ्यांनी शिक्षण सत्राच्या शेवटी काय साध्य करणे अपेक्षित आहे. हे त्यांना सुरुवातीलाच समजेल. लेसनच्या शेवटी शिकणारे काय करू शकतील हे स्पष्ट करा आणि स्पष्ट अपेक्षा ठेवा. शिकण्याची उद्दिष्टे स्पष्ट, मोजता येण्याजोग्या शब्दांत सांगा. धड्याच्या सुरुवातीला उद्दिष्टांचे स्पष्ट विधान द्या. हे विद्यार्थ्यांना उद्दिष्टे समजण्यास आणि लक्ष केंद्रित करण्यात मदत करते.

अगोदर शिकण्याच्या आठवणींना उत्तेजित करा (पुनर्प्राप्ती) | Stimulate Recall of Prior Learning (Retrieval)

येथे विद्यार्थ्यांना मागील ज्ञानाशी जोडण्यास मदत करणे हा उद्देश असतो. शिकविल्या जात असलेल्या विषयाशी संबंधित विद्यार्थ्यांचे पूर्वीचे ज्ञान किंवा अनुभव सक्रिय करा. शिकणाऱ्यांना आधीच माहीत असलेल्या गोष्टींशी नवीन माहिती जोडून, ​​हा कार्यक्रम एन्कोडिंग आणि नवीन माहिती टिकवून ठेवण्यास मदत करतो. हे तत्व शिकणाऱ्यांना नवीन माहिती आणि विद्यमान ज्ञान यांच्यातील संबंध जोडण्यास मदत करते. या करिता पुढील पद्धती व तंत्रे वापरा. पूर्वी शिकलेल्या साहित्याचे पुनरावलोकन करा. मागील धड्यांशी संबंधित प्रश्न विचारा. नवीन माहितीला परिचित संकल्पनांशी जोडणारी साधर्म्य आणि उदाहरणे वापरा.
.

सामग्री/ आशय सादर करणे. (निवडक धारणा) | Present the Stimulus (Selective Perception)

Gagné’s Nine Events of Instruction मधील हि महत्वाचे तत्व आहे. या इव्हेंटमध्ये नवीन सामग्री आकर्षक आणि समजण्यायोग्य पद्धतीने वितरित करणे हा उद्देश असतो. नवीन साहित्य किंवा माहिती सादर करा, जी शिकणाऱ्यांना मिळवायची आहे. सामग्री स्पष्ट, व्यवस्थित आणि समजण्यायोग्य पद्धतीने सादर करणे आवश्यक असते . प्रेरणा प्रभावीपणे देण्यासाठी व्याख्याने, प्रात्यक्षिके, वाचन, मल्टीमीडिया सादरीकरणे किंवा संवादात्मक ऍक्टिव्हिटी यासारख्या शिकवण्याच्या पद्धती वापरल्या जाऊ शकतात.

शिक्षण मार्गदर्शन प्रदान करा (सिमेंटिक एन्कोडिंग) | Provide Learning Guidance (Semantic Encoding)

शिकणाऱ्यांना नवीन माहिती समजण्यास आणि त्यांचा वापर करण्यात मदत करणे. गरजेनुसार मार्गदर्शन उपलब्ध करून द्या. या करिता संकल्पना स्पष्ट करण्यासाठी आणि आकलन सुलभ करण्यासाठी स्पष्टीकरण, उदाहरणे, साधर्म्य आणि प्रात्यक्षिके प्रदान करणे आवश्यक आहे. फीडबॅक आणि गरजेप्रमाणे मार्गदर्शन तंत्रांचा वापर विद्यार्थ्यांना सामग्रीमध्ये प्रभुत्व मिळविण्यात मदत करण्यासाठी देखील केला जाऊ शकतो.

एलिसिट परफॉर्मन्स (प्रतिसाद देणे) | Elicit Performance (Responding)

शिकणाऱ्यांना सराव करण्याची आणि त्यांनी शिकलेल्या गोष्टी वापर करण्याची संधी उपलब्ध करून द्या. हा कार्यक्रम सक्रिय सहभाग आणि प्रतिबद्धता यावर लक्ष केंद्रित करतो, शिकणाऱ्यांना व्यायाम, सिम्युलेशन, चर्चा, भूमिका-नाट्य किंवा समस्या सोडवण्याची कार्ये यासारख्या ॲक्टिव्हिटी द्वारे त्यांची समज वाढवू शकता.

अभिप्राय प्रदान करा | Provide Feedback (Reinforcement)

योग्य समज आणि चुकीचे समज सुधारण्यासाठी विद्यार्थ्यांच्या कामगिरीवर अभिप्राय देणे गरजेचे आहे. हा कार्यक्रम विद्यार्थ्यांना त्यांची प्रगती मोजण्यात आणि सुधारणेसाठी क्षेत्रे ओळखण्यात मदत करतो. अभिप्राय तात्काळ किंवा उशिराने दिले तरी हरकत नाही. आणि तो रचनात्मक, विशिष्ट आणि वैयक्तिक शिकणाऱ्यांच्या गरजेनुसार तयार केलेला असावा.

कामगिरीचे मूल्यांकन करा (पुनर्प्राप्ती)| Assess Performance (Retrieval)

सांगितलेल्या शिकण्याच्या उद्दिष्टांच्या अनुषंगाने शिकणाऱ्यांच्या सामग्रीवरील प्रभुत्वाचे मूल्यांकन करणे येथे अपेक्षित आहे. या इव्हेंटमध्ये विविध मूल्यांकन पद्धती जसे की क्विझ, चाचण्या, प्रकल्प, सादरीकरणे किंवा निरीक्षणे यांच्याद्वारे ज्ञान, कौशल्ये आणि वृत्तीचे मूल्यांकन करणे समाविष्ट आहे. मूल्यमापन परिणाम विद्यार्थी आणि शिक्षक दोघांनाही सूचनांच्या परिणामकारकतेबद्दल सूचित करतात. .

धारणा आणि हस्तांतरण (सामान्यीकरण) वर्धित करा | Enhance Retention and Transfer (Generalization)

व्यावहारिक जीवनात शिकलेल्या ज्ञानाच उपयोग करण्याच्या उद्देशाने धारणा तयार करा. आणि दीर्घकालीन धारणाला प्रोत्साहन द्या. या इव्हेंटमध्ये शिकणाऱ्यांना त्यांचे ज्ञान आणि कौशल्ये वेगवेगळ्या संदर्भांमध्ये उपयोगात आणण्याची संधी उपलब्ध करून देणे, पुनरावृत्ती, सराव आणि विविध अनुभवांद्वारे शिक्षणाला बळकटी देणे समाविष्ट आहे. याव्यतिरिक्त, स्मृती उपकरणे, सारांश आणि पुनरावलोकन सत्रे यासारख्या धोरणे कालांतराने धारणा वाढविण्यात मदत करू शकतात. त्यांचाहि अवलंब गरजे नुसार केला पाहिजे.