सामाजिक दर्जा म्हणजे एखाद्या व्यक्तीने सामाजिक संरचनेत असलेले सामाजिक स्थान होय. व्यक्तीचे विशिष्ट अशा सामाजिक स्थानाशी संबंधित असलेले हक्क आणि विशेष अधिकार म्हणजे दर्जा होय.

सामाजिक दर्जा व्याख्या | Definition Of Social Status

1) राल्फ लिंटन – “दर्जा म्हणजे एखाद्या विशिष्ट समाजव्यवस्थेत विशिष्ट काळी, एखाद्या विशिष्ट व्यक्तीला असलेले स्थान होय.”

( Status is the place in a particular system which a certain individual occupies at a particular time.” – Ralph Linton )

2) टालकॉट पार्सन्स – भूमिकांचा स्थानात्मक पैलू म्हणजे दर्जा होय

(A Status is the positional aspect of the role – Talcott Parsons )

3) इलियट आणि मेरिल “समूहांतर्गत स्थानांच्या श्रेणी-व्यवस्थेत व्यक्तीला तिच्या जन्म, वय, कुटुंब, वर्ग, व्यवसाय, विवाह आणि कर्तृत्वसिद्धी यामुळे प्राप्त झालेल्या स्थानाला दर्जा म्हणतात.

( Status is the rank order position , which the individual occupies in the group by virtue of his sex , age , family , class , occupation , marriage and achievement.” – Elliott and Merrill )

दर्जाचे प्रकार ( Types of Status )

राल्फ लिंटन यांनी दर्जाचे दोन प्रकार सांगितले आहेत. काही दर्जे समाजाने आपणाला दिलेले असतात, तर काही दर्जे आपण स्वप्रयत्नाने मिळविलेले असतात.

प्रदत्त किंवा अर्पित दर्जे ( Ascribed Statuses )

जन्म किंवा सामाजिकदृष्ट्या महत्त्वाच्या अशा काही घटकांमुळे, व्यक्तीने स्वतः त्यासाठी काहीही प्रयत्न न करता, जे दर्जे व्यक्तीला समाजाकडून बहाल करण्यात येतात, त्यांना प्रदत्त किंवा अर्पित दर्जे ( Ascribed Statuses ) असे म्हणतात. व्यक्तीची इच्छा वा हेतू असो वा नसो हे प्रदत्त दर्जे तिला मिळतातच.

अर्जित किंवा संपादित दर्जे ( Achieved statuses )

काही दर्जे व्यक्तीने त्यासाठी खास परिश्रम घेऊन, स्वकर्तृत्वाच्या जोरावर मिळविलेले असतात. त्यांना अर्जित किंवा संपादित दर्जे ( Achieved statuses ) असे म्हणतात.