राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण 2020 (NEP 2020)

भारताचे राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण 2020 (NEP 2020) हे भारताच्या केंद्रीय मंत्रिमंडळाने 29 जुलै 2020 रोजी मंजूर केलेले आहे. हे धोरण भारताच्या नवीन शिक्षण व्यवस्थेची संकल्पना मांडते. हे मागील राष्ट्रीय शिक्षण धोरण, 1986 ची जागा घेणार आहे. या धोरणाचा दृष्टीकोन म्हणजे भारतीय नीतिमत्ता रुजलेली शिक्षण प्रणाली तयार करणे, जी सर्वांना उच्च-गुणवत्तेचे शिक्षण देऊन भारताचा कायापालट करण्यासाठी थेट योगदान मदत करणार. यामुळे भारत जागतिक ज्ञान महासत्ता बनण्यास मदत होणार आहे

शालेय शिक्षणासाठी राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण (NEP 2020) चे ठळक मुद्दे

1. अर्ली चाइल्डहुड केअर अँड एज्युकेशन (ECCE) आणि मूलभूत साक्षरता आणि संख्याशास्त्र (FLN) वर लक्ष केंद्रित करणे.
2. गळती कमी करणे आणि शालेय शिक्षणाच्या सर्व स्तरांवर सार्वत्रिक प्रवेश सुनिश्चित करणे
3. शिक्षण हे समग्र, एकात्मिक, आनंददायक आणि आकर्षक असले पाहिजे
4. शिक्षकांचे सक्षमीकरण ,
5. न्याय्य आणि सर्वसमावेशक शिक्षण: सर्वांसाठी शिकणे
6. शालेय शिक्षणासाठी मानक-निर्धारण आणि मान्यता
7. शैक्षणिकदृष्ट्या योग्य अध्यापन आणि शिकण्याच्या पद्धतींचा अवलंब
8. अध्यापन, शिक्षण आणि मूल्यांकनामध्ये तंत्रज्ञानाचा अवलंब

नवीन शैक्षणिक संरचना 5+3+3+4 | NEW ACADEMIC STRUCTURE-5+3+3+4

10+2 म्हणजे 10 वीनंतरच्या दोन वर्षांच्या शालेय शिक्षणाचा संदर्भ देते. भारताच्या नवीन राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण (NEP) 2020 नुसार, भारतातील 10+2 शालेय शिक्षण प्रणालीची जागा नवीन 5+3+3+4 प्रणालीने घेतली जाणार आहे.
नवीन शैक्षणिक धोरण 2020 वर आधारित शालेय शिक्षण व्यवस्थेच्या विविध स्तरांचे वयानुसार विघटन येथे आहे.

पायाभूत अवस्थेची ५ वर्षे:

1. वयोगटासाठी: 3 ते 8
2. वर्गांसाठी: अंगणवाडी/प्री-स्कूल, वर्ग 1, वर्ग 2
3. हा टप्पा खेळ-आधारित किंवा activity-आधारित पद्धतींमध्ये शिकवण्यावर आणि भाषा कौशल्यांच्या विकासावर लक्ष केंद्रित करेल.

3 वर्षे तयारीचा टप्पा:

1. वयोगटासाठी: 8 ते 11
2. वर्गांसाठी: 3 ते 5

पूर्वतयारीच्या टप्प्यात भाषा विकास आणि अंक कौशल्य यावर लक्ष केंद्रित केले जाईल. येथे, शिकवण्याची आणि शिकण्याची पद्धत खेळ आणि क्रियाकलाप-आधारित असेल आणि त्यात वर्गातील परस्परसंवाद आणि शोधाचा घटक देखील समाविष्ट असेल

3 वर्षे मध्यम टप्प्यात:

1. वयोगटासाठी: 11 ते 14
2. वर्गांसाठी: 6 ते 8

NEP 2020 नुसार, शालेय शिक्षणाचा हा टप्पा गंभीर शिक्षण उद्दिष्टांवर लक्ष केंद्रित करेल, जो आपल्या शिक्षण व्यवस्थेमध्ये वर्षानुवर्षे वापरल्या जाणार्‍या रॉट लर्निंग पद्धतींपासून एक मोठा बदल आहे. हा टप्पा विज्ञान, गणित, कला, सामाजिक विज्ञान आणि मानविकी या विषयातील अनुभवात्मक शिक्षणावर काम करेल

NEP 2020 | माध्यमिक अवस्थेची ४ वर्षे:

1. वयोगटासाठी: 14 ते 18
2. वर्गांसाठी: 9 ते 12

हा टप्पा दोन टप्पे समाविष्ट आहेत पहिला टप्पा इयत्ता 9 आणि दुसरा टप्पा 10 आणि इयत्ता 11 आणि 12. या टप्प्यात संकल्पना अधिक सखोलपणे समाविष्ट केल्या जाणार आहेत.

नवीन NEP 2020 धोरणानुसार परीक्षांचे स्वरूप बदलणार आहेत

1. राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण 2020 नुसार, परीक्षाही ‘सोप्या’ केल्या जाणार आहेत. सध्याचे “कोचिंग कल्चर” दूर करण्यासाठी मुख्यतः मुख्य क्षमतांची चाचणी घेण्यावर भर आहे.
2. बोर्ड परीक्षांचे उच्चांक दूर करण्यासाठी विद्यार्थ्यांना कोणत्याही वर्षात दोनदा बोर्ड परीक्षा देण्याची परवानगी दिली जाईल.
3. नवीन शैक्षणिक धोरण 2020 नुसार, काही विषयांच्या बोर्ड परीक्षांची पुनर्रचना केली जाऊ शकते. बोर्ड परीक्षेचे प्रश्न दोन प्रकारचे असतात:
   • एकाधिक-निवड प्रश्नांसह वस्तुनिष्ठ प्रकार
   • वर्णनात्मक प्रकार
4. नॅशनल टेस्टिंग एजन्सी (NTA) प्रवेश परीक्षांची तयारी म्हणून दरवर्षी किमान दोनदा उच्च दर्जाची सामान्य अभियोग्यता चाचणी, तसेच विविध विषयांतील विशेष सामान्य विषय परीक्षा देऊ शकतील.

(NEP 2020) नुसार मातृभाषा किंवा स्थानिक भाषेचा वापर | 3 भाषा धोरण स्वीकार.

राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण 2020 (NEP 2020) मध्ये इयत्ता 5 वी पर्यंत शिक्षणाचे माध्यम म्हणून मातृभाषा किंवा स्थानिक भाषेचा वापर करण्यावर भर देण्यात आला आहे. त्याचबरोबर इयत्ता 8 वी पर्यंत आणि त्यापुढील शिक्षण सुरू ठेवण्याची शिफारस केली आहे. हे शिफारस करते की सर्व विद्यार्थी त्यांच्या शाळेत तीन भाषा शिकतील. मुलांनी शिकलेल्या तीन भाषा ही राज्ये, प्रदेश आणि अर्थातच विद्यार्थ्यांची निवड असेल. तथापि, तीन भाषांपैकी किमान दोन भाषा मूळ भारतातील असाव्यात, त्यापैकी एक स्थानिक/प्रादेशिक भाषा असणे आवश्यक आहे. हा नियम खाजगी आणि सार्वजनिक अशा दोन्ही शाळांना लागू होणार आहेत. विज्ञानासह उच्च दर्जाची पाठ्यपुस्तके मातृभाषांमध्ये उपलब्ध करून दिली जाणार आहेत. ज्या प्रकरणांमध्ये गृह-भाषेतील पाठ्यपुस्तक सामग्री उपलब्ध नाही, तेथे शिक्षक आणि विद्यार्थी यांच्यातील भाषा अजूनही शक्य असेल तेथे मातृभाषाच राहील.

राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण 2020 शिक्षकांना द्विभाषिक अध्यापन-शिक्षण सामग्रीसह, ज्या विद्यार्थ्यांची घरची भाषा शिक्षणाच्या माध्यमापेक्षा वेगळी असू शकते अशा विद्यार्थ्यांसह द्विभाषिक दृष्टिकोन वापरण्यास प्रोत्साहित करते. राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण 2020- मराठी व National Education Policy 2020 in English