Category: Education
वर्ग | Class | What is Class system
वर्ग व्यवस्था ही खुल्या स्तरीकरणाचा ( Open stratification ) प्रकार आहे. जाति व्यवस्थेमध्ये व्यक्तीचे स्थान जन्मावरून ठरते आणि त्या जातीचा दर्जा तिला आयुष्यभर बदलता येत नाही, पण वर्गव्यवस्थेचे मात्र असे नसते. एखाद्या वर्गात जन्माला आलेली व्यक्ती आपल्या स्वप्रयत्नाने, कष्टाने उच्च दर्जा प्राप्त करून घेऊन मूळ वगपिक्षा वरच्या वर्गात प्रवेश करू शकते. म्हणूनच वर्गव्यवस्था ही सापेक्षतः खुRead More
जाती | What is Caste | जातीव्यवस्था म्हणजे काय
जाती किंवा जातिव्यवस्था हे भारतीय समाजाचे एक खास वैशिष्ट्य मानले जाते. हजारो वर्षापासून असलेली ही व्यवस्था आपल्या समाजात अस्तित्वात आहे. जातीच्या आधारावर भारतीय समाजात अनेक श्रेष्ठ -कनिष्ठ स्तर निर्माण झाले आहेत.जातीचे सदस्यत्व व्यक्तीला जन्माने प्राप्त होते आणि ते मरेपर्यंत व्यक्तीला आपली जात बदलता येत नाही. व्यक्ती जरी जात मानत नसला तरी समाज त्याला त्यांच्या जातीच्या स्थानावरून ओRead More
असमानता | विषमता | Social inequality | Asamanata
सामाजिक असमानता ही समाजशास्त्रातील एक मुलभूत संकल्पना आहे. समाजात सत्ता, संपत्ती आणि प्रतिष्ठा यांचे विषम पद्धतीने वितरण झालेले असते. त्यामुळे समाजातील व्यक्ती, समूहात व समाजात असमानता निर्माण होते. जातीव्यवस्था हे भारतीय समाजाचे खास वैशिष्ट्ये आहे. आज ही जातीच्या आधारावर आपल्या समाजात भेदभाव केला जातो. सामाजिक असमानता म्हणजे काय| what is social inequality असमानता म्हणजे विषमता होयRead More
सामाजिक स्तरीकारणाची वैशिष्ठ्ये | Characteristics of Social Stratification
विषमता हे सामाजिक स्तरीकारणाचा आधार असतो. अनेक सामाजिक घटकांच्या (सत्ता, संपत्ती आणि प्रतिष्ठा आर्थिक दर्जा, व्यवसाय, शिक्षण, सत्ता व प्रतिष्ठा, वर्ण, जात, लिंग, वय, घराणे ) आधारावर सामाजिक स्तरीकरण आढळून येते. मागील पोस्ट मध्ये स्तरीकरणाचे प्रकार पाहिले. या पोस्टमध्ये सामाजिक स्तरीकारणाची वैशिष्ठ्ये हे पाहणार आहोत. सामाजिक स्तरीकारणाची वैशिष्ठ्ये | Characteristics of Social StratiRead More
सामाजिक स्तरीकरणाचे प्रकार | Types of Stratification | Forms of Social Stratification
“एखाद्या समाजाचे एकावर एक रचलेल्या वर्गामध्ये झालेले श्रेणीत विभेदन म्हणजे सामाजिक स्तरीकरण होय.” सोरोकिन यांनी सामाजिक स्तरीकरणाची व्याख्या केली आहे. मागील पोस्ट मध्ये आपण सामाजिक स्तरीकरण ही संकल्पना पाहिले. या पोस्ट मध्ये सामाजिक स्तरीकरणाचे प्रकार ( Types of Stratification) पहाणर आहोत. सामाजिक स्तरीकरणाचे प्रकार | Types of Stratification सामाजिक स्तरीकरणाचे मुख्य दोन प्रकार पडतRead More
सामाजिक स्तरीकरण | Social stratification in sociology
कोणत्याही समाजात सत्ता, संपत्ती आणि प्रतिष्ठा यांचे विषम पद्धतीने वितरण झालेले असते. या विषम वाटपामुळे समाजाचे भिन्नभिन्न दर्जा व वर्गांमध्ये स्तरीकरण होते. ज्यांच्याकडे सत्ता, संपत्ती आणि प्रतिष्ठा आहे तो जास्त श्रीमंत बनतो. यापैकी ज्यांच्याकडे दोन गोष्टी आहेत तो गरीबापेक्षा अधिक श्रीमंत होतो. ज्यांच्या कडे या तिन्हीही गोष्टी नाहीत, त्यांच्या सामाजिक दर्जा सर्वात खाली असतो.यामुळे Read More
मूलभूत कर्तव्ये | Fundamental Duties of Every Indian citizen
आपण सर्व जण भारत या देशात राहतो. देशाचे नागरिक म्हणून भारतीय राज्यघटनेने आपणास काही मुलभूत हक्कबरोबर काही कर्तव्ये ( Fundamental Duties ) ही बहाल केलेली आहेत. मुलभूत हक्क वापरताना संविधानानी दिलेल्या कर्तव्यांची सुद्धा पदोपदी जाणीव असणे फार गरजेचे आहे. भारताचे सविधान भाग ४ क मध्ये नागरिकांची मूलभूत कर्तव्ये हे अनुच्छेद ५१ क सांगितले आहे. एक भारतीय नागरिक म्हणून प्रत्येकांनी कर्तव्यRead More
संकरीकरण | Hybridization| What is Hybridization
दोन भिन्न प्रजातीच्या प्राण्यापासून निर्माण झालेल्या नवीन उत्पत्तीच्या अनुषंगाने हा शब्द वापरण्यात येतो. तसेच दोन संस्कृतीच्या मिश्रणातून निर्माण होणाऱ्या तिसऱ्या संस्कृतीला निर्देश कार्यासाठी संकरीकरण ( Hybridization )हा शब्द प्रयोग केला गेला आहे. संकरीकरण शब्दाचा उगम व अर्थ | Meaning of Hybridization | Hybrid (संकरित) या शब्दाचा उगम लॅटिन भाषेतील ‘Hibrida’ या शब्दापासRead More
परकीय द्वेष | Xenophobia| झेनोफोबिया
झेनोफोबिया (Xenophobia )या शब्दाचा अर्थ जाणून घेण्यापूर्वी आपण या शब्दाची फोड करूयात. झेनो + फोबिया आहे. प्रथम आपण फोबिया या शब्दाचा अर्थ समजून घेऊयात. फोबिया म्हणजे एक प्रकारची भीती. एखाद्या गोष्टीला घेऊन असणारी विनाकारण भीती. आपल्या प्रत्येकाला काश्याची तरी भीती वाटतेच किंवा असतेच . कुणाला साप पाहिल्यावर, कुणाला पाल पाहिल्यावर भीती वाटते तर, कुणाला मोटारसायकल चालवायला भीती वाटते.Read More
स्वसमूहकेंद्रितता | स्वसमूहश्रेष्ठतावाद | What is Ethnocentrism | Concept of Ethnocentrism
स्वसमूहकेंद्रितता (Ethnocentrism ) ही संज्ञा विल्यम जी. सम्नेर यानी त्यांच्या ‘Folkways’ (1906) या ग्रंथात सर्वप्रथम मांडली. मराठीत Ethnocentrism या शब्दाचे रूपांतर स्वसमूहकेंद्रितता किंवा स्वसमूहश्रेष्ठतावाद असे करतात. स्वसमूहकेंद्रितता किंवा स्वसमूहश्रेष्ठतावाद म्हणजे काय | What is Ethnocentrism आगदी साध्या शब्दात, आपल्या समूहाता व आपल्या संस्कृतीला केंद्रस्थानी मानूनRead More