Category: Education
राज्याची संकल्पना | राज्य म्हणजे काय |What is State
“स्टेट” हा आधुनिक संकल्पना “स्टेटस” या शब्दापासून आला आहे. निकोलो मॅकियाव्हेली (१४६९-१५२७) यांनी प्रथम “राज्य ” हा शब्द “प्रिन्स” या पुस्तकातील लेखनात वापरला होता. स्टेट ही सर्व सामाजिक संस्थांपैकी सर्वात शक्तिशाली संस्था आहे. ही संस्था सर्वत्र आढळून येते. नैसर्गिक पद्धतीने ही संस्था आकारास येते काळ, स्थळ याप्रमाणे त्यांचे स्वरूप बदलतRead More
सामाजिक वंचितता | सामाजिक वर्जीतता | Social Exclusion
सामाजिक वर्जीतता (Social Exclusion ) ही एक महत्त्वपूर्ण समाजशास्त्रातील संकल्पना आहे. या शब्दाचे मूळ ( Social Exclusion ) फ्रान्समध्ये झाल्याचे आढळते. 1970 च्या दशकातील सामाजिक संरक्षणाच्या संदर्भात गणले न गेलेले लोकसमूह ( वगळलेले ) जसे एकेरी पालक, विकलांग, विम्याचे संरक्षण प्राप्त न झालेले कामगार यांना उद्देशून ‘सामाजिक वंचितता’ शब्द वापरला गेला होता. सामाजिक वंचितता हRead More
जाती आणि वर्ग फरक | Differentiation of caste and class
जातीव्यवस्था आणि वर्गव्यवस्था याकडे सामाजिक स्तरीकरणाचा व सामाजिक असमानातेचा आधार म्हणून पहिले जाते. या दोन वेगळ्या संकल्पना आहेत. या दोन्ही संकल्पनांना आपण या पोस्ट मध्ये तुलनात्मक पद्धतीने फरक पाहणार आहोत. मॅसिव्हर , डेव्हिस आणि बॉटोमोर यांनी त्यांच्या वेगवेगळ्या पुस्तकांमध्ये असेन सांगितले आहे की, वर्ग आणि जाती या जसे दक्षिण आणि उत्तर ध्रुव आहेत तसे एकमेकांच्या विरोधी आहेत. RRead More
वय हा स्तरीकरणाचा एक घटक | Age is an aspect of stratification
वय हा स्तरीकरणाचा एक घटक आहे. वेगवेगळ्या समाज हा जेष्ठांकडे असलेल्या स्टेटस व सत्ता हे भिन्न असते. लहान वयातील व्यक्तीकडे सत्ता फारशी दिली जात नाही. त्यामुळे वयामुळे समाजात असमानता आकारास येते. जॉन ए. व्हिसेंट (2006) यांच्या म्हणण्यानुसार ” समाजातील वेगवेगळ्या वयोगटांतील लोकांना वेगवेगळ्या भूमिका व जबाबदाऱ्यांचे वाटप केलेली असते. त्यामुळे काहीना वय हे अडथळे आणते, तर काही ना सRead More
लिंगभाव म्हणजे काय? | What is Gender | lingbhav
जर मी आपणास एक प्रश्न केला की, लिंग व जेंडर दोन्हीतील फरक काय आहे? What is difference between sex and Gender ? आपण काय उत्तर द्याल ……..? बहुतांश जण हेच म्हणतील की ते एकच आहे. कारण आपण जेंडर हे एखाद्या स्त्री किंवा पुरुषाचे लिंग दर्शविण्यासाठी जेंडर हा शब्द वापरतात असे आपण म्हणू शकाल. चला तर जाणून घेऊयात की लिंगभाव ही संकल्पना आहे तरी काय. लिंग म्हणजे काय? | What is sex?Read More
वांशिकता म्हणजे काय | Characteristics of Ethnicity
समाज व व्यक्ती हे अनेक मार्गांनी विविध गटांमध्ये विभागली जाऊ शकते जसे की, संस्कृतीनुसार, भाषेप्रमाणे आणि वंशानुसार. (Humanity can be divided into groups in many ways- By culture, by language and by race. या पोस्ट मध्ये आपण वंश व वांशिकता त्यांची व्याख्या, वैशिष्ठ्ये पाहणार आहोत. वंश म्हणजे काय वंश हा अशा लोकांचा एक वर्ग आहे की, ज्यांच्या त्वचेचा रंग, केसांचाRead More
वर्गाची वैशिष्ठ्ये | Characteristics of class system
वर्ग व्यवस्थेमध्ये गतीशिलातेला वाव असतो. वर्ग हे खुले स्तरीकरण आहे. एकाच प्रकारची आर्थिक स्थिती असणाऱ्यांना लोकांचा वर्ग बनतो. अश्या वर्गातील लोकांचा अर्थव्यवस्थेतील त्यांचे स्थान हे समान असते. जाती व्यवस्थेत व्यक्तीला मिळालेला सामाजिक दर्जा बदलता येत नसते. मात्र वर्ग व्यवस्थेत व्यक्ती स्वकष्टाने शिक्षण, कौशल्य विविध क्षमता, पात्रता आत्मसात करून समाजातील उच्च दर्जा हशील करू शकते. तRead More
वर्ग | Class | What is Class system
वर्ग व्यवस्था ही खुल्या स्तरीकरणाचा ( Open stratification ) प्रकार आहे. जाति व्यवस्थेमध्ये व्यक्तीचे स्थान जन्मावरून ठरते आणि त्या जातीचा दर्जा तिला आयुष्यभर बदलता येत नाही, पण वर्गव्यवस्थेचे मात्र असे नसते. एखाद्या वर्गात जन्माला आलेली व्यक्ती आपल्या स्वप्रयत्नाने, कष्टाने उच्च दर्जा प्राप्त करून घेऊन मूळ वगपिक्षा वरच्या वर्गात प्रवेश करू शकते. म्हणूनच वर्गव्यवस्था ही सापेक्षतः खुRead More
जाती | What is Caste | जातीव्यवस्था म्हणजे काय
जाती किंवा जातिव्यवस्था हे भारतीय समाजाचे एक खास वैशिष्ट्य मानले जाते. हजारो वर्षापासून असलेली ही व्यवस्था आपल्या समाजात अस्तित्वात आहे. जातीच्या आधारावर भारतीय समाजात अनेक श्रेष्ठ -कनिष्ठ स्तर निर्माण झाले आहेत.जातीचे सदस्यत्व व्यक्तीला जन्माने प्राप्त होते आणि ते मरेपर्यंत व्यक्तीला आपली जात बदलता येत नाही. व्यक्ती जरी जात मानत नसला तरी समाज त्याला त्यांच्या जातीच्या स्थानावरून ओRead More
असमानता | विषमता | Social inequality | Asamanata
सामाजिक असमानता ही समाजशास्त्रातील एक मुलभूत संकल्पना आहे. समाजात सत्ता, संपत्ती आणि प्रतिष्ठा यांचे विषम पद्धतीने वितरण झालेले असते. त्यामुळे समाजातील व्यक्ती, समूहात व समाजात असमानता निर्माण होते. जातीव्यवस्था हे भारतीय समाजाचे खास वैशिष्ट्ये आहे. आज ही जातीच्या आधारावर आपल्या समाजात भेदभाव केला जातो. सामाजिक असमानता म्हणजे काय| what is social inequality असमानता म्हणजे विषमता होयRead More