नॅशनल स्टॉक एक्सचेंज (NSE) ने जुलै 2022 मध्ये भारतातील पहिले सोशल स्टॉक एक्सचेंज (SSE) लाँच केले. सोशल स्टॉक एक्सचेंज हे एक नियमन केलेले व्यासपीठ आहे जे सामाजिक उपक्रम आणि स्वयंसेवी संस्थांना लोकांकडून भांडवल उभारण्याची परवानगी देईल. SSE कडून सामाजिक उद्योजकतेला प्रोत्साहन देणे आणि शाश्वत विकास उद्दिष्टे (SDGs) साध्य करण्यात मदत करणे अपेक्षित आहे.

SSE हा भारतातील सामाजिक उपक्रम क्षेत्रासाठी एक महत्त्वपूर्ण विकास आहे. सामाजिक उपक्रमांना भांडवलाचा अत्यावश्यक स्रोत प्रदान करणे आणि त्यांची कार्ये वाढविण्यात आणि त्यांची सामाजिक उद्दिष्टे साध्य करण्यात त्यांना मदत करणे अपेक्षित आहे.

सोशल स्टॉक एक्सचेंज हे एक विनियमित व्यासपीठ आहे ज्याचे देखरेख सिक्युरिटीज अँड एक्सचेंज बोर्ड ऑफ इंडिया (SEBI) द्वारे केले जाते. याचा अर्थ असा की SSE वर सूचीबद्ध केलेले सामाजिक उपक्रम इतर सूचीबद्ध कंपन्यांप्रमाणेच नियम आणि नियमांच्या अधीन असतील.
SSE नफा आणि ना-नफा अशा दोन्ही सामाजिक उपक्रमांसाठी खुला आहे. तथापि, नफ्यासाठी सामाजिक उपक्रमांनी समाजावर सकारात्मक प्रभाव पाडणे आणि जबाबदारीने व्यवस्थापित करणे यासारखे काही निकष पूर्ण केले पाहिजेत.

SSE वर सूचीबद्ध व पात्र होण्यसाठी व निकष

1. संस्थाना सामाजिक ध्येय असले पाहिजे.
2. त्यांची ना-नफा किंवा नफा संस्था म्हणून नोंदणी केलेली असणे आवश्यक आहे.
3. ते किमान दोन वर्षे कार्यरत असावेत.
4. त्यांचा समाजावर सकारात्मक परिणाम झाला पाहिजे.
5. एकदा SSE वर सूचीबद्ध झाल्यानंतर, सामाजिक उपक्रम इक्विटी शेअर्स, डेट इन्स्ट्रुमेंट्स किंवा युनिट्सच्या माध्यमातून भांडवल उभारण्यास सक्षम असतील.

भारतातील सोशल स्टॉक एक्स्चेंजच्या प्रमुख उद्दिष्ट

भांडवलात प्रवेश प्रदान करणे:

एक्सचेंज सामाजिक उपक्रमांना प्रभाव गुंतवणूकदार आणि मुख्य प्रवाहातील गुंतवणूकदारांकडून निधी मिळविण्याची परवानगी देईल जे सामाजिक कारणांना प्रोत्साहन देण्यासाठी इच्छुक आहेत.

पारदर्शकता वाढवणे

प्लॅटफॉर्म सामाजिक उपक्रमांसाठी विशिष्ट पारदर्शकता आणि प्रकटीकरण आवश्यकता सुनिश्चित करेल, गुंतवणूकदारांना माहितीपूर्ण निर्णय घेण्यास अनुमती देईल.

परिणामकारक गुंतवणूक

सामाजिक स्टॉक एक्स्चेंजचे उद्दिष्ट प्रभाव गुंतवणूकदारांना त्यांचे भांडवल उपयोजित करण्यासाठी एक समर्पित व्यासपीठ प्रदान करून भारतातील प्रभाव गुंतवणुकीची वाढ उत्प्रेरित करण्याचे आहे.

SEBI च्या प्रस्तावाचे उद्दिष्ट एक समर्पित व्यासपीठ तयार करणे आहे जे सामाजिक आणि पर्यावरणीय उद्दिष्टांवर लक्ष केंद्रित करून सामाजिक उपक्रम आणि संस्थांद्वारे जारी केलेल्या सिक्युरिटीजची सूची आणि व्यापार करण्यास सक्षम करेल. सामाजिक स्टॉक एक्स्चेंज गुंतवणूकदारांना, प्रभाव गुंतवणूकदारांसह, आर्थिक परतावा मिळवताना सामाजिक कारणांसाठी समर्थन आणि गुंतवणूक करण्याची संधी देईल.

ऑपरेशनल फ्रेमवर्क, सूचीची आवश्यकता आणि लॉन्च टाइमलाइनवर विशिष्ट तपशील त्यावेळी उपलब्ध नसताना, SEBI ने इनपुट आणि अंतर्दृष्टी एकत्रित करण्यासाठी सामाजिक उपक्रम, बाजारातील सहभागी आणि नियामक तज्ञांसह विविध भागधारकांशी सल्लामसलत आणि चर्चा केली होती.

सोशल स्टॉक एक्सचेंज चे काही फायदे

सामाजिक उपक्रमांसाठी भांडवला उभारण्यास मदत होते.

SSE सामाजिक उपक्रमांना किरकोळ गुंतवणूकदार, संस्थात्मक गुंतवणूकदार आणि उच्च निव्वळ संपत्ती असलेल्या व्यक्तींसह गुंतवणूकदारांच्या विस्तृत समूहाकडून भांडवलात प्रवेश प्रदान करेल. हे सामाजिक उपक्रमांना त्यांचे कार्य वाढविण्यात आणि त्यांची सामाजिक उद्दिष्टे साध्य करण्यात मदत करेल

सुधारित प्रशासन करिता मदत करते.

सुधारित प्रशासन: SSE ला सामाजिक उपक्रमांना विशिष्ट प्रशासन मानकांची पूर्तता करण्याची आवश्यकता असेल. हे सुनिश्चित करण्यात मदत करेल की सामाजिक उपक्रम चांगल्या प्रकारे व्यवस्थापित आहेत आणि त्यांच्या भागधारकांना जबाबदार आहेत.

सामाजिक उपक्रमांमध्ये गुंतवणूक करण्याची संधी मिळते

SSE गुंतवणूकदारांना सामाजिक उपक्रमांमध्ये गुंतवणूक करण्याची संधी देईल. यामुळे गुंतवणूकदारांना त्यांच्या गुंतवणुकीवर परतावा मिळू शकेल आणि सामाजिक कारणांनाही पाठिंबा मिळेल.

सोशल स्टॉक एक्सचेंज पोर्टफोलिओमध्ये विविधता आणण्याची संधी प्रदान करते.

SSE गुंतवणूकदारांना सामाजिक उपक्रमांमध्ये गुंतवणूक करून त्यांच्या पोर्टफोलिओमध्ये विविधता आणण्याची संधी देईल. हे जोखीम कमी करण्यास आणि परतावा सुधारण्यास मदत करेल.

सोशल स्टॉक एक्सचेंज सकारात्मक प्रभाव पाडण्याची संधी

SSE गुंतवणूकदारांना सामाजिक उपक्रमांमध्ये गुंतवणूक करून समाजावर सकारात्मक प्रभाव पाडण्याची संधी देईल. यामुळे शाश्वत विकास उद्दिष्टे (SDGs) साध्य करण्यात मदत होईल.

सोशल स्टॉक एक्सचेंज हे एक नवीन आणि नाविन्यपूर्ण व्यासपीठ आहे ज्यामध्ये भारतातील सामाजिक उपक्रम क्षेत्रात क्रांती घडवण्याची क्षमता आहे. सामाजिक उपक्रमांना भांडवलाचा अत्यावश्यक स्रोत प्रदान करणे आणि त्यांची कार्ये वाढविण्यात आणि त्यांची सामाजिक उद्दिष्टे साध्य करण्यात त्यांना मदत करणे अपेक्षित आहे. SSE गुंतवणूकदारांना सामाजिक उपक्रमांमध्ये गुंतवणूक करण्याची, त्यांच्या गुंतवणुकीवर परतावा मिळविण्याची आणि समाजावर सकारात्मक प्रभाव पाडण्याची संधी देखील प्रदान करेल.