“स्टेट” हा आधुनिक संकल्पना “स्टेटस” या शब्दापासून आला आहे. निकोलो मॅकियाव्हेली (१४६९-१५२७) यांनी प्रथम “राज्य ” हा शब्द “प्रिन्स” या पुस्तकातील लेखनात वापरला होता. स्टेट ही सर्व सामाजिक संस्थांपैकी सर्वात शक्तिशाली संस्था आहे. ही संस्था सर्वत्र आढळून येते. नैसर्गिक पद्धतीने ही संस्था आकारास येते काळ, स्थळ याप्रमाणे त्यांचे स्वरूप बदलत गेलेले आपणास दिसते. अ‍ॅरिस्टॉटल म्हणाले होते की की माणूस हा सामाजिक प्राणी आहे आणि स्वभावाने तो राजकीय प्राणी आहे. त्याच्यासाठी राज्यात राहणे आणि माणूस असणे सारखेच होते. स्टेट हे मानवी सहवासाचे सर्वोच्च स्वरूप आहे. ते आवश्यक आहे, कारण ते जीवनाच्या मूलभूत गरजांमधून अस्तित्वात येते. चांगल्या जीवनासाठी त्यांची आवश्यकता असते.

राज्याची व्याख्या | Definition Of State

वूड्रो विल्सन यांनी केलेली राज्याची व्याख्या

वूड्रो विल्सन यांच्या मते, “स्टेट म्हणजे एका निश्चित प्रदेशात कायद्यासाठी संघटित केलेली लोकसंख्या.” ( State is a people organized for law within a definite territory.”)

अ‍ॅरिस्टॉटलने केलेली स्टेटची व्याख्या

“कुटुंब आणि खेड्यांचे संघटन” अशी केली आहे. ज्याचा शेवट एक परिपूर्ण आणि स्वयंपूर्ण जीवन आहे. ज्याचा अर्थ आनंदी आणि चांगले जीवन आहे.

बर्गेसने केलेली राज्याची व्याख्या

“मानवजातीचा एक विशिष्ट भाग एक संघटित एकक म्हणून पाहिली जाते” अशी केली आहे.

भारताच्या संदर्भात राज्यघटनेत “स्टेट” यांची केलेली परिभाषा

सर्वोच्च नागरी शासन आणि सरकारसाठी संघटित असे राजकीय मंडळ . (सामान्य कलम कायदा, 1897 चे कलम 3 (58); कलम 3 (स्पष्टीकरण I), भारतीय संविधान, 1950).

‘सरकार’ या शब्दात ‘सरकारचे विभाग’ समाविष्ट होतात आहे. ‘राज्याचा कायदा’ हा सरकारच्या किंवा एखाद्या विभागाच्या किंवा सरकारच्या विभागाद्वारे व्यवस्थापित केलेल्या कोणत्याही संस्थेच्या ‘कार्यकारी आदेशांचा’ समावेश करण्यासाठी पुरेसा विस्तृत आहे. राष्ट्रपती आणि राज्यपालांच्या प्रत्येक कृतीचा अर्थ ‘राज्याचा कायदा’ असा होतो.

राज्य या शब्दामध्ये खालील गोष्टींचा समावेश होतो

1. केंद्र सरकार
2. राज्य सरकारे;
3. संसद
4. राज्य विधानमंडळे
5. स्थानिक अधिकारी
6. इतर प्राधिकरणे,
7. भारताच्या हद्दीत किंवा केंद्र सरकारच्या नियंत्रणाखाली असलेल्या गोष्टींचा.

राज्य यांचे घटक | The elements of the state

1. लोकसंख्या ( Population)
2. प्रदेश ( Territory)
3. सरकार ( Government )
4. सार्वभौमत्व ( Sovereignty )

शासनाच्या शाखा | Branches of government

1. विधिमंडळ ( Legislature )
2. कार्यकारी ( Executive )
3. न्यायव्यवस्था ( Judiciary )

स्टेट यांचे प्रकार

1. उदारमतवादी लोकशाही राज्य ( Liberal democratic state )
2. निरंकुश राज्य ( Totalitarian state )
3. कल्याणकारी राज्य ( Welfare state )
4. विकास राज्य ( Development state )

हेही वाचा.

 मुलभूत हक्क | हक्क म्हणजे काय | fundamental rights

DPSP | राज्य धोरणाची मार्गदर्शक तत्वे

मूलभूत कर्तव्ये | Fundamental Duties of Every Indian citizen